Waarom pedagogische veiligheid geen zachte randvoorwaarde is

Wat is pedagogische veiligheid precies?

Pedagogische veiligheid betekent meer dan ‘het is gezellig in de klas’. Het gaat om het vertrouwen dat je er mag zijn zoals je bent. Dat je fouten mag maken zonder afgerekend te worden. Dat je vragen mag stellen zonder dom gevonden te worden. Dat je je kwetsbaar op durft te stellen in een omgeving die je niet schaadt.

Volgens psychologische veiligheidsexpert Amy Edmondson is veiligheid “het geloof dat de werkomgeving veilig is voor interpersoonlijk risico”. In onderwijs betekent dat: je mening geven, toegeven dat je iets niet weet, hulp vragen, reflecteren op gedrag, zonder bang te zijn voor negatieve consequenties.

Veiligheid als fundament van groei

In een ontwikkelingsgerichte leeromgeving draait alles om leren vanuit de student. Niet om presteren op één moment, maar om beweging over tijd. En dat vraagt lef. Het lef om iets nieuws te proberen, een ander pad te kiezen, te erkennen dat iets nog niet lukt.

Dat kan alleen als de student zich gedragen weet. Door de docent, door medestudenten, door de omgeving. Veiligheid is dus geen bijzaak van sfeer of klasregels, maar de psychologische bedding waarin ontwikkeling kan plaatsvinden.

“Een student die zich niet veilig voelt, reflecteert niet. Die overleeft. Past zich aan. Of haakt af.”

Wat vraagt dit van docenten?

Pedagogische veiligheid ontstaat niet vanzelf. Het vraagt bewust handelen:

• Zien vóór sturen. Elke interventie begint bij kijken: Wat speelt hier? Wat bedoelt deze student? Pas dan volgt handelen.

• Structuur én menselijkheid. Duidelijke kaders geven houvast. Maar hoe je die kaders neerzet, met ruimte voor verhaal, nuance en relatie, dat maakt het verschil.

• Feedback met respect. Feedback die veiligheid waarborgt, spreekt niet alleen gedrag aan, maar erkent ook inspanning, context en intentie.

• Voorleven. Als docent durf jij dan ook te zeggen: “Dit weet ik niet.” Of: “Dat pakte ik niet handig aan.” Dat is pedagogisch leiderschap.

En in het team?

Pedagogische veiligheid is niet alleen een kwestie van wat je doet in je eigen lokaal. Het is ook hoe je in je team over studenten praat. Hoe je omgaat met verschillen in kijk. Hoe je elkaar versterkt in het dragen van moeilijke situaties. Want ook als professionals leren we het meest in een veilig klimaat.

En ja, soms schuurt het. Soms heb je een student die weerstand oproept. Soms schuurt er gedrag met verwachtingen. Dan is de reflex snel: “Dit is grensoverschrijdend.” Of: “Die moet er maar uit.” Maar juist dan is het gesprek over waarom iets gebeurt belangrijker dan alleen het gesprek over wat er gebeurt.

Onderbouwd en bewezen

De relatie tussen pedagogische veiligheid en leerresultaten is inmiddels stevig onderbouwd. Onderzoek (Van der Veen & Sleegers, 2019) laat zien dat studenten in veilige leeromgevingen actiever leren, meer durven vragen, en beter reflecteren. Ook de onderwijswetenschappers Deci & Ryan benadrukken dat autonomie, relatie en competentie psychologische basisbehoeften zijn. Zonder relatie en zonder veiligheid, geen motivatie. En dus geen groei.

Een veilige leeromgeving ontstaat als je de mens ziet achter het gedrag. Als je ruimte geeft aan verhaal, twijfel en ontwikkeling. Want leren is kwetsbaar.